Ağilli dizayn

Ateistlərlə hər zaman müzakirə zamani söhbət Təkamül nəzəriyyəsindən düşəndə Teistlərin daha çox etdiyi şey əks argument gətirməklə bu nəzəriyyəni səhv çixardib Ateizmi səhv çixartmaq düşüncəsidir.Amma məsələyə başqa cür baxaq.Əsas olan nəyisə səhv çixartmaq yox əsas olan düzgün olanin nə olduqun bilmək və onu müdafiə etməkdir.Yəni 1 Ateist əlində elmə əsaslanan təsadüf mexanizmasiyla baş verən 1 nəzəriyyə sunursa sən də ona öz doğru bildiyin nəzəriyyəni sunmalisan. Bu səbəbdən də bugün Ağill Dizayn haqqinda danişacam.Və sonda bəzi nəticələrə gələcəm.Başlayaq.

Ağilli dizayn Darvinizmin əksinə , həyatın heç də təsadüf olmadığı göstərən elmi dəlillər üzərində qurulub.Əslində bu mövzudakı müzakirənin başlanğıcı 150 il əvvəlinə uzanır. Darvinin 1859-cu ildə nəşr olunan Növlərin Mənşəyi adlı kitabından bu yana , biologiyadakı təməl qayda , canlıların təbii seleksiya məhsulu olduqlarını nəzərdə tutan təkamül qaydası oldu. 20-ci əsrdə Darvinizmə genetik işığında gətirilən yeni şərh , təbii seçməyə bir də mutasiya mexanizmini əlavə etdi. Ancaq bu iki mexanizmin , yəni təbii seleksiya və mutasiyanın , canlılığın tək qaynağı olduğu istiqamətindəki ənənəvi anlayış , son illərdə əhəmiyyətli tənqidlər alır. Bir çox elm adamı , canlılığın yalnız bu kimi məqsədsiz və şüursuz faktorların məhsulu ola bilməyəcəyini , həyatın mənşəyində " dizaynedici bir ağılın " olduğunu müdafiə edirlər.
Bu anlayış son illərdə yeni bir nəzəriyyəni də özü ilə gətirdi : "Ağıllı Dizayn" ( Intelligent Design) nəzəriyyəsi. Time jurnalının 12 avqust 2005-ci sayının da qapaq mövzusunu meydana gətirən nəzəriyyə , hələ də ABŞ-da qızdırmalı bir müzakirənin mərkəzindədir. Elm dünyasında Ağıllı Dizayni'ı qəbul edənlərin sayı artarkən , bəziləri də nəzəriyyəni dərs kitablarına Darvinizmin alternativi olaraq qoymağı müzakirə edirlər.
Bu nəzəriyyə , 1990-cı illərdə bir qrup Amerikalı elm adamı tərəfindən ortaya atıldı. Nəzəriyyənin ilk böyük çıxışı , Pennsylvaniadaki Lehigh Universitetindən biokimya professoru Michael J. Behenin "Darvinin qara qutusu" adlı kitabı oldu. Behe , kitabında canlı hüceyrəsinin Darvin zamanında məzmunu bilinməyən bir "qara qutu" olduğunu , hüceyrənin detalları anlaşıldığında isə , burada çox kompleks bir "dizayn " tapıldığının ortaya çıxdığını izah edirdi. Beheyə görə , canlılardakı kompleks sistemlərin təbii seleksiya və mutasiya , yəni şüursuz mexanizmlərlə ortaya çıxması qeyri-mümkün idi və bu vəziyyət hüceyrənin " şüurlu bir şəkildə hazırlandığını " göstərirdi. Fransız fəlsəfə professoru Peter van Inwogen , bu kitabın əhəmiyyətini belə vurğulayirdi:

"Əgər Darvinistlər elmi gerçəklərlə dolu bu kitabı , əhəmiyyət verməyərək , səhv anlayaraq və ya ona gülüb keçərək qarşilayirlarsa, bu vəziyyət bu gün Darvinizmin elmi bir nəzəriyyə olmaqdan çox bir ideologiya olduğu istiqamətindəki get-gedə yayılan şübhələr üçün əhəmiyyətli bir dəlil olacaq."

Darvinistlər Beheyə qənaətbəxş bir cavab verə bilmədilər . Və Ağıllı Dizayn nəzəriyyəsi gedərək daha çox elm adamı tərəfindən müdafiə olunmağa başlandı.

Ağıllı dizayn nəzəriyyəsini müdafiə edənlərin ən çox vurğu etdikləri anlayışlardan biri , " sadələşdirilə bilməz komplekslik"dir( irreducible complexity ).
Bu anlayış , əslində Darvin tərəfindən ortaya qoyulmuş bir " meyar " a söykənir. Darvin , öz nəzəriyyəsinin necə yanlışlana biləcəyini Növlərin Mənşəyində belə ifadə etmişdi :

"Əgər bir-birini təqib edən çox sayda kiçik dəyişikliklər kompleks bir orqanın meydana gəlməsinin qeyri-mümkün olduğu göstərilsə , nəzəriyyəm qətiliklə yıxılmış olacaq. Amma mən belə bir orqan görə bilmirəm. "

Darvinin buradakı fikrini yaxşı araşdırmaq lazımdır. Başda ifadə etdiyimiz kimi , Darvinizm canlıların mənşəyini iki şüursuz təbiət mexanizmi ilə açıqlayır : Təbii seleksiya və təsadüfi dəyişikliklər ( yəni mutasiyalar ). Darvinist nəzəriyyəyə görə , bu iki mexanizm , canlı hüceyrəsinin kompleks quruluşunu , kompleks canlıların bədən sistemlərini , gözləri , qulaqları , qanadları , ağciyərləri , yarasaların sonarını və daha milyonlarla kompleks dizaynlı sistemi meydana gətirmiş vəziyyətdədir.
Ancaq son dərəcə kompleks strukturlara sahib olan bu sistemlər , necə olar da iki şüursuz təbii faktorun məhsulu sayıla bilər? bu nöqtədə Darvinizmin, haqqında danışılan sistemlərin çox daha sadə hala endirilə biləcəyini və sonra da addım-addım inkişaf etmiş ola biləcəkləri iddia edir. Bu addımlar sayəsində , Darvinizmin iddiasına görə , əvvəldən gözü olmayan bir canlı növü qüsursuz bir gözə sahib olur , əvvəldən uça bilməyən bir başqa cür də qanadlanıb uçar hala gəlir.

Ancaq Ağıllı Dizayn nəzəriyyəçiləri , bu klassik hekayədə çox əhəmiyyətli bir yanılma olduğunu müdafiə edirlər. Diqqət yetirilsə , Darvinist nəzəriyyə , bir nöqtədən başqa bir nöqtəyə (məsələn qanadsız canlıdan qanadlı canlıya ) doğru gedən mərhələlərin hamısının tək-tək " üstünlüklü(avantajli)" olmasını nəzərdə tutur. A'dan Z'ye doğru gedəcək bir təkamül müddətində , B , C , D ... U , Ü , V və Y kimi bütün "ara " mərhələlərin canlıya mütləq üstünlük təmin etməsi lazımdır. Təbii seleksiya və mutasiyanın şüurlu bir şəkildə əvvəldən hədəf təyin etməsi mümkün olmadığına görə , bütün nəzəriyyə canlı sistemlərinin üstünlüklü(avantajli) kiçik addımlara " sadələşdirilə biləcəyi" fərziyyəsinə söykənir.
Elə Darvin bu səbəblə " əgər bir-birini təqib edən çox sayda kiçik dəyişikliklə kompleks bir orqanın meydana gəlməsinin qeyri-mümkün olduğu göstərilsə , nəzəriyyəm qətiliklə yıxılmış olacaq" demişdi.
Ağıllı Dizayn nəzəriyyəçiləri də bu nöqtəni vurğulayırlar.Michael Behenin kitabında sadələşdirilə bilməz kompleks sistemlərə verdiyi maraqlı nümunələrdən biri , bakteriya qamçısıdir .

" Qamçı " olaraq adlandirilan " flagella " adlı orqan , bəzi bakteriyalar tərəfindən maye bir mühitdə hərəkət edə bilmək üçün istifadə edilər. Orqan , bakteriyanın hüceyrə pərdəsinə tutdurulmuşdur və canlı ritmik bir şəkildə dalğalandırdığı bu qamçıyı bir palitra kimi istifadə edərək istədiyi istiqamət və sürətdə üzə bilər .Bakteriyaların qamçısı , uzun zamandır bilinirdi. Ancaq son 10 il içindəki müşahidələr , bu qamçının ətraflı quruluşunu ortaya çıxaran elm dünyası çaşmışa döndü. Çünki qamçının , əvvəldən sanıldığı kimi sadə bir titrəşmə mexanizmi deyil , çox mürəkkəb bir "orqanik motor" ilə çalışdığı ortaya çıxdı.Bakteriyanın hərəkətli mühərriki , elektrik mühərrikləriylə eyni mexaniki xüsusiyyətə malikdir. İki ana bölüm söz mövzusudur : Bir hərəkətli qisim ( rotor ) və bir sabit qisim ( stator ).Bu üzvi motor , mexaniki hərəkətlər meydana gətirən digər sistemlərdən fərqlidir . Hüceyrə , içində ATP molekulları halında gizli tutulan hazır enerjini istifadə etmir. Bunun yerinə özünə xüsusi bir enerji qaynağı vardır : Bakteriya, pərdəsindən gələn bir turşu axışından aldığı enerjini istifadə edir . Mühərrikin öz daxili quruluşu isə fövqəladə dərəcədə mürəkkəbdir. Qamçını meydana gətirən təxminən 240 ayrı zülal vardır. Bunlar qüsursuz bir mexaniki dizaynla yerlərinə yerləşdirilmişdir.Alimlər qamçini meydana gətirən bu zülalların , mühərriki bağlayıb açacaq siqnalları göndərdiklərini , atom ölçüsündə hərəkətə imkan təmin edən mafsallar meydana gətirdiklərini və ya qırmancı hüceyrə pərdəsinə bağlayan zülalları hareketlendirdiklerini müəyyənləşdirmişlər. Mühərrikin işləyişini sadələşdirərək izah etmək məqsədiylə edilən modelləşdirmələr belə , sistemin mürəkkəbliyinin başa düşülməsi üçün kifayətdir.

Bakteriya qamçısını kitabında detallı olaraq izah edən Michael J. Behe , yalnız bu kompleks quruluşunun belə , Darvinizmi " yıxmaq " üçün kafi olduğunu müdafiə etməkdədir. Çünki qamçı heç bir şəkildə sadəyə endirilə bilinməyəcək bir quruluşdadır. Qamçını meydana gətirən molekulyar parçaların tək bir dənəsi belə olmasa , qamçı çalışmaz və dolayısilə bakteriyaya heç bir faydası olmaz. Bakteriya qamçısının ilk var olduğu andan etibarən əskiksiz olması lazımdır. Bu həqiqət qarşısında Darvinizmin " addım-addım inkişaf " modeli mənasizlaşir . Necə ki bu günə qədər heç bir təkamülçü bioloq , bakteriya qamçısının mənşəyini açiqlaya bilməmişdir.

Bakteriya qamçısı şübhəsiz ağıllı dizayn müdafiəçilərinin tək nümunəsi deyil. Behe kitabında daha bir çox " sadələşdirilə bilməz kompleks " quruluşun nümunəsini verir. Yalnız Behenin kitabında deyil , Ağıllı Dizayn'ı müdafiə edən bir çox bioloq tərəfindən nəşr olunan kitablarda və elmi məqalələrdə , təkamülün " kor" mexanizmlərinin açıqlaya bilmədiyi kompleks dizaynlara dair saysız nümunə var : İnsan gözünün anatomiyası , retina hüceyrələrindəki kompleks biokimyəvi qurğu , DNTdə vəzifə yerinə yetirən fermentlər , insanın diz oynağınız dizaynı və ya " tək istiqamətli və daimi nəfəs axın" təmin edən xüsusi quş ağciyəri kimi.

Ağıllı Dizayn nəzəriyyəçiləri , bu strukturların heç birinin "şüursuz mexanizmlərlə " meydana gəlmiş ola bilməyəcəyini , mütləq şüurlu bir tənzimləmənin məhsulu olduğunu müdafiə edirlər.Bəs bir quruluşun dizayn məhsulu olduğu necə aydın olur ? William Dembski The Design Inference : eliminating Chance through Small Probabilities adlı kitabında bu sualı cavablandırır.
Dembski'ye görə , təbiətdə var olub da təbii faktorlarla ortaya çıxma ehtimalı həddindən artıq dərəcədə kiçik olan strukturlar , şüurlu bir dizaynın elmi dəlilini meydana gətirir . Məsələn funksional bir zülal molekulunun , təbiətdəki 20 fərqli amin turşularının təsadüfi bir yerə gəlməsiylə meydana gəlmə ehtimalı , riyaziyyatda " qeyri-mümkün" ın başladığı nöqtə sayılan 10 üzəri 50'de 1dən belə çox çox daha kiçikdir. Bu vəziyyət , zülalın təsadüfi bir prosesin məhsulu olmadığını , " hazırlanmış " bir quruluş olduğunu göstərir.

Şübhəsiz Ağıllı Dizayn mövzusundakı bu işlər , əhəmiyyətli bir sualı da özü ilə gətirir : Dizaynçi kim? Canlıları dizayn edən şüur , kimin şüuru ?
Ağıllı Dizayn nəzəriyyəçiləri , bu sualın cavabının , elmin sahəsi xaricində qaldığını ifadə edirlər.Çünki elmin həyatın mənşəyi haqqında çata biləcəyi nətiə , canlılığın hazırlanmış olduğunu təsbit etməkdən ibarətdir. Yəni , bu dizaynın sahibi kim , məqsədi nədir kimi sualların , öz sahələrindən çıxıb dinin və ya fəlsəfənin maraq sahəsinə girir .Hər kəs bu suallara öz inanclarına və düşüncələrinə görə cavab axtara bilər, amma əhəmiyyətli olan elmin , həyatı məqsədsiz bir təsadüflər zənciri olaraq görən Darvinist nəzəriyyəni rədd edir olmasıdir.

Ağılı Dizayn nəzəriyyəsi , həm elm dünyasını həm də cəmiyyəti dərindən təsir edəcəyi bənzəyir. William Dembski , nəzəriyyəni yeni bir elmi inqilab olaraq xarakterizə edir. Necə ki, son 10 ildə ABŞ-da böyük bir Ağıllı Dizayn fırtınası əsir. Nəzəriyyənin Behe , Johnson , Dembski kimi qabaqcılları , ABŞ-ın hörmətli universitetlərində elmi konfranslarda söz alır , Darvinist elm adamlarıyla müzakirələrə qatılır və nəzəriyyənin hər keçən gün daha çox yayılması üçün çalışırlar.

Ağılı Dizayn nəzəriyyəsinin ən əhəmiyyətli mesajı , bütün təbiəti " məqsədsiz bir təsadüflər yığını" olaraq görən Darvinizm anlayışının etibarsız olduğunu müdafiə etməkdir .Yəni bu həyatda 1 təkamül var və bu özbaşina təsadüflərlə yox şüurlu şəkildə baş verir. Sonda 1 şeyi qeyd etmək istəyirəm.

Həyatin üstün 1 şüur tərəfindən dizayn olunmasi anlayişi çoxlarina görə gülünc gəlməsi məni güldürür.Bəs görəsən Həyati şüursuz təsadüflərlə izah eləmək heçmi gülünc düyil ?